Σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη των ΗΕ[1] ορίζεται ότι «Καμιά διάταξη αυτού του χάρτη δε θα εμποδίζει το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας, σε περίπτωση που ένα Μέλος των Ηνωμένων Εθνών δέχεται ένοπλη επίθεση, ως την στιγμή που το Συμβούλιο Ασφαλείας θα πάρει τα αναγκαία μέτρα για να διατηρήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια». Προκειμένου να ασκηθεί από ένα Μέλος των Ηνωμένων Εθνών δικαίωμα άμυνας, ήτοι νόμιμη μονομερής χρήση βίας, θα πρέπει να συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, μία εκ των οποίων συνάγεται ήδη από την ανάγνωση της ως άνω διάταξης και δεν είναι άλλη από την ένοπλη επίθεση που τυχόν δέχεται το Μέλος.
Επιφανείς διεθνολόγοι υποστηρίζουν ότι «Ο όρος φυσικό δικαίωμα δεν αναγνωρίζει απλά την ύπαρξη του δικαιώματος άμυνας στο εθιμικό δίκαιο αλλά έχει την έννοια ότι το περιεχόμενο του δικαιώματος και οι περιστάσεις άσκησής του είναι ταυτόσημα με το εθιμικό δίκαιο το οποίο υπήρχε πριν την εισαγωγή του Χάρτη των ΗΕ και το οποίο περιγράφεται στη διπλωματική αλληλογραφία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ αναφορικά με το επεισόδιο του πλοίου Caroline το 1837[2]. Ωστόσο ανακύπτουν δύο βασικά ερωτήματα: Ποιο ήταν το εθιμικό δίκαιο για την χρήση βίας το 1837; Το εν λόγω δίκαιο παρέμεινε αμετάβλητο έως το 1945 και παραμένει αμετάβλητο έκτοτε; Η δικαιϊκή σημασία του επεισοδίου Caroline περιορίζεται μόνον στον προσδιορισμό των προϋποθέσεων άσκησης του δικαιώματος άμυνας αλλά δεν αφορά το ουσιαστικό περιεχόμενό του, διότι την εποχή κατά την οποία διατυπώθηκε το περιεχόμενο του δικαιώματος άμυνας (δηλαδή, το 1837) η χρήση βίας επιτρεπόταν στις διεθνείς σχέσεις και το δικαίωμα άμυνας δεν ήταν δυνατό να αποτελεί νόμιμη εξαίρεση σε μία ανύπαρκτη νομικά απαγόρευση. Αυτό συνέβη μόνον μετά τη σύναψη του Συμφώνου των Παρισίων (1928) και την εισαγωγή του άρθρου 2 (4) Χάρτη ΗΕ. Επομένως, είναι ορθότερο να δεχθούμε ότι το άρθρο 51 Χάρτη ΗΕ αναγνωρίζει μόνο την ύπαρξη του δικαιώματος άμυνας στο εθιμικό δίκαιο το δε περιεχόμενό του προσδιορίστηκε στην νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου από το 1986 και μετά[3]». Ειδικότερα, το Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση Νικαράγουα κατά ΗΠΑ[4], διέλαβε, ως προς το περιεχόμενο της άμυνας, τα κάτωθι: «Ο γενικός κανόνας που απαγορεύει τη βία επιτρέπει ορισμένες εξαιρέσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τα επιχειρήματα που πρόβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους για τις οποίες κατηγορούνται από τη Νικαράγουα, το Δικαστήριο πρέπει να εκφράσει την άποψή του για το περιεχόμενο του δικαιώματος της αυτοάμυνας και ειδικότερα για το δικαίωμα της συλλογικής αυτοάμυνας. Πρώτον, όσον αφορά την ύπαρξη αυτού του δικαιώματος, σημειώνεται ότι στη γλώσσα του άρθρου 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το εγγενές δικαίωμα που κάθε κράτος διαθέτει σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης καλύπτει τόσο τη συλλογική όσο και την ατομική αυτοάμυνα. Έτσι, ο ίδιος ο Χάρτης μαρτυρεί την ύπαρξη του δικαιώματος της συλλογικής αυτοάμυνας στο εθιμικό διεθνές δίκαιο. Επιπλέον, όπως και η διατύπωση ορισμένων δηλώσεων της Γενικής Συνέλευσης που έχουν υιοθετηθεί από τα Κράτη, αποδεικνύει την αναγνώρισή τους για την αρχή της απαγόρευσης της βίας, η οποία είναι σίγουρα ζήτημα του εθιμικού διεθνούς δικαίου, μερικές από τις διατυπώσεις αυτών των δηλώσεων λειτουργούν ομοίως, όσον αφορά το δικαίωμα της αυτοάμυνας (ατομικής και συλλογικής). Έτσι, στη δήλωση που αναφέρθηκε παραπάνω για τις αρχές του διεθνούς δικαίου
σχετικά με τις φιλικές σχέσεις και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών, σύμφωνα
με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, η αναφορά στην απαγόρευση της βίας
ακολουθείται από μια παράγραφο στην οποία αναφέρεται: «Τίποτα στις προηγούμενες παραγράφους δεν θα ερμηνευθεί ως διεύρυνση ή μείωση με οποιοδήποτε τρόπο του πεδίου εφαρμογής των διατάξεων του Χάρτη που αφορούν περιπτώσεις, όπου η χρήση βίας είναι νόμιμη». Η παρούσα ανάλυση αποδεικνύει ότι τα κράτη που εκπροσωπούνται στη Γενική Συνέλευση θεωρούν την εξαίρεση από την απαγόρευση της βίας που συνιστά το δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής αυτοάμυνας, ότι ήδη αποτελεί ζήτημα του εθιμικού διεθνούς δικαίου[5]».
[1] Ο Χάρτης ΗΕ υπεγράφη στον Άγιο Φραγκίσκο στις 26-6-1945 και τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου 1945. Η Ελλάδα τον κύρωσε με τον ΑΝ 585/1945 (ΦΕΚ Α’ 242/1945).
[2] Το Caroline καταστράφηκε από τις Βρετανικές ένοπλες δυνάμεις στο έδαφος των ΗΠΑ διότι μετέφερε εθελοντές και οπλισμό προς ενίσχυση μιας ένοπλης εξέγερσης.
[3] Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος, «Δίκαιο Χρήσης Βίας», στο Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος – Κωνσταντίνος Μαγκλιβέρας (επιμ.), Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, 3η Έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2017, σελ. 736
[4]ICJ Rep. 1986, § 193 Case concerning military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. USA)
[5]ICJ Rep. 1986, § 193 Case concerning military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. USA)