Με τον όρο ετεροδικία εννοείται στο διεθνές δίκαιο το δικαίωμα ή προνόμιο των κρατών να μην υπόκεινται στη δικαιοδοσία δικαστηρίων ή δικαιοδοτικών οργάνων άλλων κρατών, για υποθέσεις φυσικά που αναφύονται ένεκα διαφορών, επί των οποίων δικαιοδοσία έχουν τα πολιτικά δικαστήρια, κι όχι επί διοικητικών ή ποινικών διαφορών. Επί της ουσίας, τα δικαστήρια του κράτους του forum δεν μπορούν να δικάσουν συγκεκριμένη διαφορά, όταν εμπλέκεται αλλοδαπό κράτος.
Από την παράθεση του ως άνω ορισμού, συνάγεται ότι η ετεροδικία εφαρμόζεται μόνο σε κράτη κι όχι σε νομικές οντότητες που δεν είναι κράτη, καθώς και σε εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα.
Η ισχύς της ετεροδικίας άρχεται από την έναρξη της δικαιοδοτικής διαδικασίας, ήτοι από την κατάθεση του ενδίκου βοηθήματος και φτάνει μέχρι και την διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης.
Κύριο χαρακτηριστικό της ετεροδικίας αποτελεί το γεγονός ότι είναι δικονομικό κώλυμα, υπό την έννοια ότι αποκλείεται με αυτόν τον τρόπο η δικαιοδοσία των εθνικών δικαστηρίων, δίχως να επιδρά στην ουσία της διαφοράς, επί της οποίας τα εθνικά δικαστήρια δεν μπορούν να υπεισέλθουν. Αυτό, κατ’ επέκταση σημαίνει ότι ενώ η διεθνής ευθύνη ενός κράτους δύναται να είναι αποδεκτή και αναγνωρίσιμη από το ίδιο το κράτος που ασκεί το δικαίωμα της ετεροδικίας, εντούτοις, δεν δύναται να υποστεί τις έννομες συνέπειες, – απόρροια της ευθύνης που έχει – , αφ’ ης στιγμής ασκήσει το δικαίωμα της ετεροδικίας.
«Με τον όρο ασυλία χαρακτηρίζεται γενικά το προνομιακό καθεστώς ελευθερίας συγκεκριμένων προσώπων, όπου παρέχεται επίσημη προστασία από καταδίωξη. Τα πρόσωπα που απολαμβάνουν του καθεστώτος αυτού χαρακτηρίζονται ακαταδίωκτα, ή κατά συνηθέστερη έκφραση λέγεται ότι έχουν το ακαταδίωκτο (καθεστώς). Η παροχή αυτού του καθεστώτος χαρακτηρίζεται εθιμικά δικαίωμα και ονομάζεται άσυλο. Επίσης με την αυτή ονομασία χαρακτηρίζεται και ο χώρος ή ο τόπος εντός του οποίου παρέχεται περιοριστικά το ομώνυμο δικαίωμα».
Ως συνάγεται η ασυλία δεν πρέπει να συγχέεται – μολονότι υπήρξε ο πρόδρομος της ετεροδικίας – με την τελευταία, διότι η μεν πρώτη αναφέρεται σε πρόσωπα, και κυρίως σε αρχηγούς κρατών, διπλωματικούς και προξενικούς υπαλλήλους, καθώς και σε μόνιμες αντιπροσωπείες του ξένου κράτους, όπου ασκούν τα καθήκοντά τους ή εδρεύουν, ήτοι σε υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, η δε δεύτερη σε κράτη και μόνο.
Η ασυλία, διακρίνεται περαιτέρω σε δύο κατηγορίες, στις «ασυλίες ratione materiae ή λειτουργικές και στις ασυλίες ratione personae ή προσωπικές. Οι πρώτες καλύπτουν τις δραστηριότητες κάθε κυβερνητικού αξιωματούχου, που ενεργεί στο εξωτερικό, όταν οι πράξεις αυτές εντάσσονται στα επίσημα καθήκοντά του. Η αιτιολογική βάση αυτού του κανόνα είναι ότι οι δραστηριότητες αυτές δεν πραγματοποιούνται από το κρατικό όργανο με την ιδιότητά του ως ατόμου, αλλά εκ μέρους και για λογαριασμό του κράτους. Δεν υπάρχει ακόμα σαφής κανόνας στο διεθνές δίκαιο, και θα εξεταστεί αναλυτικότερα στην συνέχεια, για το αν η ασυλία ratione materiae ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων καλύπτει ή όχι διεθνή εγκλήματα ή σοβαρά αδικήματα του εθνικού ποινικού δικαίου. Από την άλλη πλευρά, οι ασυλίες ratione personae ανήκουν σε συγκεκριμένο άτομο (π.χ. τον αρχηγό του κράτους, τον Πρωθυπουργό, του Υπουργό Εξωτερικών), προκειμένου να διευκολύνουν την εκτέλεση των επίσημων καθηκόντων του στο εξωτερικό (ne impediatur legatio), όσο ο αξιωματούχος είναι εν ενεργεία. Για τον λόγο αυτόν παύουν να υπάρχουν όταν ο αξιωματούχος εγκαταλείψει την θέση του».
Ενόψει των ανωτέρω διακρίσεων της ασυλίας σε λειτουργικές και προσωπικές, ζήτημα ανακύπτει εάν αυτές αίρονται και για ποιους λόγους.
Χαρακτηριστική απόφαση άρσης της λειτουργικής ασυλίας ενός αρχηγού κράτους είναι η υπόθεση του χιλιανού δικτάτορα Pinochet, που εισήχθη ενώπιον των αγγλικών δικαστηρίων, ένεκα της σύλληψής του στο Λονδίνο το 1998, μετά από αίτηση των ισπανικών αρχών για έκδοσή του στην Ισπανία, οι οποίες διερευνούσαν υποθέσεις δολοφονιών, βασανιστηρίων, σύλληψης ομήρων και τέλεσης άλλων διεθνών εγκλημάτων εις βάρος Iσπανών υπηκόων κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας στην Χιλή.
«Ο Αουγούστο Πινοσέτ ήταν στρατιωτικός και πολιτικός δικτάτορας της Χιλής (1973-1990). Αποφοίτησε από τη στρατιωτική ακαδημία του Γενικού Επιτελείου της Χιλής το 1951. Στο διάστημα από το 1956 έως το 1958, υπηρέτησε ως στρατιωτικός ακόλουθος της χώρας του στις ΗΠΑ. Το 1973 έγινε αρχηγός του στρατού. Κατέλαβε την εξουσία στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 με στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέποντας την εκλεγμένη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αγιέντε. Στις 27 Ιουνίου 1974 αυτοανακηρύχθηκε πρόεδρος και κατάργησε το σύνταγμα της χώρας. Στις 11 Μαρτίου 1990 όμως παραιτήθηκε από πρόεδρος αλλά κράτησε την θέση του ως αρχηγός των ένοπλων δυνάμεων. Το καθεστώς του Πινοσέτ κατάργησε τις ατομικές και πολιτικές ελευθερίες το λαού και μεθόδευσε την εξουδετέρωση των αντιπάλων του με τη χρήση ωμής βίας. Παρά τη στυγνή δικτατορία του, με δολοφονίες, μαζικές εκτοπίσεις και φυλακίσεις, μόνο από το 1983 και μετά ο χιλιανός λαός άρχισε να αντιδρά, κυρίως λόγω των μεγάλων οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η χώρα. Το 1988, ύστερα από διεθνείς πιέσεις, διοργάνωσε δημοψήφισμα στο οποίο οι Χιλιανοί είπαν ΟΧΙ στην παραμονή του στην εξουσία, ωστόσο εκείνος ξεκαθάρισε ότι επρόκειτο να παραμείνει στην προεδρία της Χιλής μέχρι το 1990, ενώ παρέμεινε επικεφαλής του στρατού μέχρι και τις αρχές του 1998.
Τα θύματα της δικτατορίας του Πινοσέτ στη Χιλή είναι 9.800 περισσότερα από ό, τι πιστευόταν, με συνέπεια να ξεπερνούν συνολικά τα 40.000, σύμφωνα με την εξεταστική επιτροπή που φτιάχτηκε για αυτόν ειδικά τον λόγο στο Σαντιάγο. Οι αριθμοί αφορούν τους φυλακισθέντες και βασανισθέντες της 17χρονης χιλιανής χούντας (1973-1990), ενώ ο επίσημος αριθμός νεκρών και εξαφανισθέντων ανέρχεται σε 3.065.
Παρόλο που υποστήριξε την Αγγλία στο πόλεμο με την Αργεντινή, τον Οκτώβριο του 1998 συνελήφθη στο Λονδίνο, μετά από επίσκεψη του σε ιδιωτική κλινική με σκοπό να εγχειρισθεί. Η Ισπανία είχε εκδώσει διεθνές ένταλμα σύλληψης εις βάρος του με κατηγορίες για μαζικές δολοφονίες και βασανιστήρια των πολιτικών του αντιπάλων. Τελικά όμως η Αγγλία στις 2 Μαρτίου 2000 επέστρεψε τον Πινοσέτ στην Χιλή αντί να τον παραδώσει στην Ισπανία με δικαιολογία την κακή του υγεία».
Επιπροσθέτως, ο Πινοσέτ θεωρήθηκε ο οργανωτής της τρομοκρατικής επιχείρησης με το κωδικό όνομα «Condor», κατά τη διάρκεια της οποίας χιλιάδες αντιφρονούντες και πολιτικοί του αντίπαλοι υπέστησαν διώξεις, βασανιστήρια, εκτοπίσεις, αλλά και εξαφανίσεις, λαμβάνοντας η ως άνω διαδικασία το όνομα «Καραβάνι του Θανάτου».
Το βρετανικό Ανώτατο Δικαστήριο απεφάνθη ότι «η ασυλία ratione materiae ενός πρώην αρχηγού κράτους καλύπτει μόνο τις ενέργειες του κατά την άσκηση των υπηρεσιακών του καθηκόντων, ενώ τα διεθνής φύσεως εγκλήματα, όπως τα βασανιστήρια και οι συλλήψεις ομήρων, για τα οποία κατηγορείται ο Pinochet, δεν συνιστούσαν σε καμία περίπτωση λειτουργίες ενός αρχηγού κράτους, ώστε να καλύπτονται από λειτουργική ασυλία. Περαιτέρω, έκρινε ότι η ασυλία ενός πρώην αρχηγού κράτους, σχετικά με κατηγορίες περί βασανιστηρίων, ήταν ασυμβίβαστη με τις διατάξεις και το πνεύμα της Σύμβασης κατά των βασανιστηρίων».
Φυσικά, πίσω από τις αποφάσεις των βρετανικών δικαστηρίων, υπήρχε έντονο πολιτικό παρασκήνιο, λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι ο στρατηγός Pinochet είχε βοηθήσει, όπως προαναφέρθηκε, την Αγγλία στον πόλεμο με την Αργεντινή, οπότε και το δικαστήριο, αναφορικά με τις εν λόγω αποφάσεις και επικαλούμενο την αγγλική νομοθεσία, δέχθηκε πράγματι μόνο, ότι τα βασανιστήρια δεν μπορούν να θεωρηθούν ως πράξεις εντός των λειτουργιών ενός αρχηγού κράτους καθώς το διεθνές δίκαιο δεν μπορεί να αναγνωρίζει ως κρατική πράξη κάτι που το ίδιο ρητά απαγορεύει και ποινικοποιεί, ενώ εξάλλου η διάπραξη των πράξεων βασανισμού από άτομα της κρατικής μηχανής αποτελεί στοιχείο της ίδιας της νομοτυπικής μορφής του εγκλήματος των βασανιστηρίων. Συνεπώς, ως προς τα άλλα αδικήματα που βάρυναν τον Πινοσέτ η Βουλή των Λόρδων δέχθηκε την ασυλία του.
Η Βουλή των Λόρδων κινήθηκε στην λογική αυτή ερμηνεύοντας «(…)τον κανόνα της διπλής εγκληματικότητας του βρετανικού Νόμου περί εκδόσεως έτσι ώστε αυτή να απαιτείται κατά το χρόνο τέλεσης των εγκλημάτων. Έκριναν περαιτέρω ότι το έγκλημα των βασανιστηρίων στοιχειοθετήθηκε ως έγκλημα εξωεδαφικής δικαιοδοσίας μόνο μετά τις 8/12/1988 που η Βρετανία επικύρωσε τη Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων, την οποία είχε ήδη στο μεταξύ επικυρώσει η Ισπανία. Αποφάσισε συνεπώς ότι ο Πινοσέτ μπορεί να εκδοθεί μόνο βάσει των εγκλημάτων βασανιστηρίων που του αποδίδονται μετά την ημερομηνία αυτή θεωρώντας ότι πριν από αυτή τα βασανιστήρια που είχαν διαπραχθεί εκτός της Μ. Βρετανίας δεν αποτελούσαν αδίκημα κατά τον αγγλικό νόμο. Εκτός από το έγκλημα των βασανιστηρίων μετά το 1988, το μόνο που το Δικαστήριο έκρινε δεκτικό έκδοσης βάσει της διπλής εγκληματικότητας ήταν οι δολοφονίες Iσπανών πολιτών στην Ισπανία πριν το 1988 αλλά για αυτές δέχθηκε ότι ο Πινοσέτ είχε ασυλία. Όσο για την απαγωγή ομήρων έκρινε ότι οι καταγγελίες των εξαφανίσεων που βάρυναν τον Πινοσετ δεν ενέπιπταν στο πεδίο εφαρμογής του αγγλικού Νόμου για την Απαγωγή Ομήρων ( 1982 Taking of Hostages Act) καθώς το ποινικοποιούμενο σε αυτόν έγκλημα αφορούσε την απαγωγή και κράτηση προσώπου προκειμένου να αναγκαστεί ένα τρίτο σε πράξη ή παράλειψη»
Ωστόσο, είναι προφανές ότι οι αποφάσεις των βρετανικών δικαστηρίων δημιούργησαν ένα σημαντικό νομολογιακό δεδομένο, σχετικά με τη λειτουργική ασυλία πρώην αρχηγού κράτους, που συνδέεται στενά με τον θεσμό της ετεροδικίας και ειδικότερα τις πράξεις του κράτους που χαρακτηρίζονται ως jure imperii, μολονότι χάθηκε μία πολύ μεγάλη ευκαιρία, να αίρεται πάντοτε η ασυλία όταν πρόσωπα που απολαμβάνουν αυτή, τελούν διεθνή εγκλήματα, όπως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα οποία έχουν συμπεριληφθεί σε συμβατικά κείμενα και δυνάμει του διεθνούς δικαίου έχουν λάβει χαρακτήρα jus cogens (αναγκαστικού δικαίου), δίχως να εξετάζεται το κριτήριο της λειτουργικής ασυλίας.
Για την ιστορία, ας σημειωθεί, ότι τελικά ο Πινοσέτ δεν εξεδόθη στην Ισπανία, αλλά ούτε και σε άλλες χώρες που είχαν ζητήσει την έκδοσή του, αλλά επέστρεψε, με πολιτική πάλι βούληση της Αγγλίας, ένεκα της κατάστασης της υγείας του στην Χιλή, όπου και αθωώθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο το 2005 για τις ανωτέρω πράξεις του!